Đền Cửa Ông – Đông Hải Linh Từ 東海靈祠 tên cũ là đền Cửa Suốt (theo văn bia năm 1948)
Đền thuộc xã Cẩm Phả tổng Cẩm Phả, huyện Cẩm Phả, tỉnh Quảng Yên. Xã Cẩm Phả bao gồm khu vực từ phường Cẩm Phú hiện nay đến hết phần trung tâm thị trấn Vân Đồn, phần từ Cẩm Sơn về phía Cẩm Đông gọi là thôn Hòn Một, còn lại cắt về xã Quang Hanh. Đền thờ Nhân thần là con trai thứ 3 của Hưng Đạo Đại Vương 興道大王, ngài tên huý là Trần Quốc Tảng 陳國顙 tước hiệu là Hưng Nhượng Đại Vương 興讓大王 trấn vùng biển Đông Hải.
Đền được xây dựng từ thời nhà Trần thờ Đại Vương cùng các tôn thất, tướng lĩnh. Có thể nói đây là ngôi đền duy nhất ở Việt Nam thờ đầy đủ hệ thống Trần Triều nhất.
Vào năm Khải Định nguyên niên (1916) có một thanh đồng tên Nguyễn Đức Nam ở làng Nam Pháp, tỉnh Kiến An (nay là Nam Pháp, Lạch Tray, tp Hải Phòng) được ăn lộc ngài cứu dân độ thế liền kêu gọi đệ tử, tín đồ thập phương xây dựng lại đền gỗ lợp ngói. Sau này trưởng thanh đồng mất, đền xuống cấp dân thôn không có khả năng sửa chữa. Năm Bính Tuất 1946 đệ tử thanh đồng Nguyễn Đức Nam là bà Phạm Thị Tuyên hiệu Diệu Diễn, kêu gọi thập phương góp tiền sửa chữa dựng lại đền như cũ. Sau đó đền lại tiếp tục bị 1 cơn bão làm hư hỏng vào năm 1948. Bà Tuyên một lần nữa sửa chữa đền hoàn thành vào 15 tháng 10 năm Mậu Tí tức 15/11/1948. Năm 1993 đến năm 1995 xây dựng tu bổ lại đền thượng, lăng mộ, quan châu miếu. Năm 1996 – 1999 xây dựng lại đền hạ, chùa và cổng.
Nguyên trước khi lập đền thì đã có 1 miếu thờ Đức Ông Hoàng Cần 黃勤節制 người gốc Hải Lạng, Tiên Yên (chính là miếu Quan Châu trong khuôn viên đền, năm 2016 BQL cho xây lại thờ ở đền Trung).
Trong cụm di tích đền trước đây còn 1 đình thờ một vị Thuỷ Thần là Trung Thiên Long Mẫu, sau này cải cách văn hoá bị phá huỷ không còn thờ nữa. Đến năm 2016 đại trung tu đền thì đã có sự khảo cứu lịch sử nên xây thêm 1 đền thờ cạnh đền Mẫu (đền Hạ) để thờ vị Trung Thiên Long Mẫu Thượng Đẳng Thần 中天龍母上等神.
Trước đây đền có các sự lệ chính là mùng 10 tháng Giêng rước Thần và các sự lệ nhỏ vào 15/3, 3/7, 3/10.
Motip thờ đền kiểu chữ đinh, trong cung cấm sau cùng Đức Hưng Đạo Đại Vương dưới là Vương Tế (con rể) Phạm Ngũ Lão, 2 bên là Vương Phi (vợ) Thiên Thành Công Chúa và Vương Mẫu (mẹ) Thiện Đạo Quốc Mẫu, dưới nữa là 2 vị Vương nữ (con gái) Quyên Thanh – Đại Hoàng. Ban tiền là bốn vị Vương tử (con trai) trong đó có tượng thần chủ là Đức Đại Vương. Bên cạnh là ban thờ các tướng lĩnh nhà Trần như Yết Kiêu, Dã tượng, Hùng Thắng, Nghĩa Xuyên, Đại Hành, Huyền Du, Tha Lư, Nguyễn Khoái… Tất cả tượng đều được sơn thếp vàng ta.
Phía tả của đền có ngôi chùa thờ Phật, bên cạnh chùa có 1 miếu nhỏ Cao Sơn Điện 高山殿 thờ Tản Viên Tam Thánh ( Tản Viên – Cao Sơn – Quý Minh). Hiện nay trong miếu ghi là thờ quan giám sát, quan tuần, quan đệ nhất là không hề đúng. Phía sau Đền chính có lăng Đức Đại Vương. Năm 2017 đền được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt.
Bài và ảnh : Đông Cuôbg Vọng Phủ
