Người xưa kể rằng tộc người Nùng có vị Tiên Chúa Then, trong quan niệm của tộc người này thì Chúa là đại diện của thần tiên, là người có sức mạnh phi thường, cầu nối giữa thiên và địa. Trong thần tích của người Nùng, Then là một vị Tiên Chúa bói, người luôn lấy khả năng siêu phàm của mình ra để giúp người, giúp đời. Khi Tiên Chúa thác về với cõi tiên luôn hiển linh báo mộng cho cõi nhân gian được biết để tránh được tai kiếp. Chính vì sự linh thiêng đó, đền thờ bà Chúa Then đã được lập nên để thờ phụng và là nơi để bà con bày tỏ những mong ước của mình đến với Tiên Chúa.
Đền thờ bà Chúa Then tọa lạc tại vị trí thôn Nà Lùng, xã Hoàng Văn Thụ, huyện Bình Gia, tỉnh Lạng Sơn. Không biết rằng chúa then có từ bao giờ mà được sự linh thiêng của chúa nên ngôi đền đã được gây dựng lên từ thời nhà Hậu Lê thế kỉ thứ 18. Ban đầu ngôi đền chỉ là miếu nhỏ có một lư hương cổ và được dòng họ Liễu qua các đời được vinh dự truyền nhau làm thủ nhang cho ngôi đền. Đền thờ tứ phủ công đồng (nghi lễ tam tứ phủ) và thờ một vị thần Bà Chúa Then. Theo gia phả họ Liễu ghi chép lại, khi từ Trung quốc đi vào và bắt dòng họ Liễu phải lập miếu thờ. Bà con dân bản đến miếu thờ cúng bái, dâng lễ với cầu khỏe mạnh, cầu may mắn, bình an… đều đạt được ước muốn… Dần dần, rất nhiều người biết đến miếu thờ.
Trải qua năm tháng lịch sử, ngôi đền vẫn nằm trên vị trí cũ. Hiện tại, ngôi đền vẫn lưu giữ cổ vật Lư hương với dòng chữ “Thánh cung vạn tuế” có giá trị lịch sử lên tới hơn 200 năm và cây kiếm, áo chàm và bộ sóc nhạc biểu tượng của người dân tộc Nùng dùng trong nghi lễ then đều có giá trị trên 100 năm.
Năm 2016 ngôi đền được trùng tu lại thành gồm ba cung, cũng giữa thờ tam tòa Thánh Mẫu và bà Chúa Then thủ đền, cung ngoài thờ Sơn Trang và cung thờ Trần Triều.
Ngày 6/6 hàng năm là ngày lễ chính của đền.
Ngôi đền đã trải qua 6 đời thủ nhang:
– Năm 1775- 1835 đời thủ nhang đầu tiên của đền (không rõ họ tên)
– Năm 1835 – 1871 Ông Lèo Phù Sinh
– Năm 1871 – 1916 Ông Lèo Cha Sang
– Năm 1916 – 1987 Ông Liễu Văn Noong
– Năm 1987 – 2011 Ông Liễu Văn Quay
– Năm 2011 đến nay, ông Liễu Văn Thành vinh dự được tiếp quản thủ nhang đền.
