Ý NGHĨA CỦA CÁC LOẠI HÌNH HÁT THEN
Bài này giúp cho việc trả lời cho các loại then, đặc trưng của then? Cách phân biệt và nhận diện cho đúng
– Then cầu mùa
– Then chữa bệnh
– Then cầu an
– Then cầu tự
– Then cấp sắc
1. THEN CẦU MÙA
Cầu cho mưa thuận gió hoà mùa màng bội thu diễn ra dưới hình thức nông nghiệp lễ cho cả 4 Mùa xuân, hạ, thu, đông có các lễ:
Lễ xuống đồng; Lễ gieo mạ; Lễ lúa lên đòng; Lễ lúa chín; Lễ Lễ mừng sân lúa; Lễ hội mùa (mừng lúa tốt) ;Lễ cơm mới có nơi gọi là dâng gạo mới hoặc lễ dâng cốm).Theo các cụ truyền lại thì phải làm đủ 7 lễ trên tại bờ ruộng mời thần nông xuống hạ giới dàn hòa hai vị thần nắng thần mưa hài hoà bởi vì đồng ruộng lúa ngô vạn vật sống được là có sự tre trở của thần linh. Then về sự tích hạt thóc (Truyện đã dẫn ở bài 1 TỨ BÁCH) cũng được hát ở lễ cầu mùa
2. THEN CHỮA BỆNH
Đây là cốt cách chữa bệnh tinh thần của thầy then chữa hồn do người trần bị mắc tâm bệnh sinh bạo bệnh do phiền não mà ra, bị mất vía, hồn siêu phách lạc, nghĩ không thông. Thầy then phải sai âm binh đi tìm vía về nhập vào thể xác người ốm sẽ khỏi do vía đã giận dỗi bỏ đi mà lìa khỏi xác. Đàn ông bảy vía, đàn bà 9 vía.( Riêng thầy then Tày thì thiếu 3 vía: Vía thứ nhất ở trên trời hầu Ngọc Hoàng, vía thứ hai chầu ở cung Vua bà, vía thứ ba lơ lửng giữa trời và đất) Vía có vía lành vía giữ, vía lìa khỏi xác đi dần dần chứ không phải đi cùng một lúc nên còn chữa được. Nhưng hồn lìa khỏi xác là chết bay lơ lửng trong không trung 100 ngày ( Pác gựn goặn) thế nên người Tày có tục con cháu dâng cơm, chè nước cho người chết 100 ngày lên bàn thờ vong của người chết là thế. Chết là hồn vía lìa khỏi xác. Cho nên thầy then phải cúng siêu thoát cho hồn. Đối với người bị ốm mọi người tin rằng sau buổi hát then sẽ khỏi bệnh và sống lâu.
Ngoài ra then chữa bệnh còn là một phương thuốc để giải sầu, giải mọi vận hạn.
Người chết thì tiếng then là sự đưa tiễn linh hồn đi đến nơi về đến chốn găp được tổ tiên không lạc mồ lạc mả.
Then chữa bệnh giữ một vị trí rất quan trọng trong đời sống tinh thần của dân tộc Tày là thế.
3. THEN CẦU AN
Thường diễn ra vào đầu xuân để cầu mong các vị thần linh, Ngọc Hoàng đem lại cho mọi người trong gia đình thôn xóm một năn mới, trâu, bò, lợn, gà…khoẻ mạnh, sinh sôi nảy nở, mùa màng tươi tốt. Đó là lòng mong ước sống hạnh phúc khi mà con người còn chưa làm chủ được vận mệnh luôn luôn bị quan niệm sống chết ám ảnh. Then cầu an là then vui chủ yếu hát về ” tình ca ” ” tình sử “.
4. THEN CẦU TỰ
Các gia đình hiếm con cái thường mời thầy then về hát cầu tự, lời then chủ yếu là cầu xin ở bà Hoa vương thánh mẫu (cửa thứ 10 lên cung điện nhà trời nữ thần trông coi về tình yêu hạnh phúc con cái trong thiên hạ) bà có vườn hoa vàng (con trai), vườn hoa bạc( con gái)bà nặn ra con trai đẹp như vầng dương, con gái đẹp như trăng giằm, là chúa đi gieo rắc tình yêu đôi lứa và cũng giống như bà mụ của người Kinh. Bà Hoa vương thánh mẫu luôn ở bên cạnh trẻ sơ sinh để che trở và dạy dỗ chúng dạy ăn, nói, cười, khôn, ngoan… cho đến 12 tháng. Nhưng, nếu có người nào làm phật ý bà, bà sẽ thu vía và đứa trẻ sẽ bị bệnh tật ốm đau. Chính vì thế ai nói gì tránh phạm, tránh sai luôn tâm niệm và có câu ” trộm vía… ”
Hát cầu tự thường được chú ý đến chặng “bắc cầu, cầu hoa ” cầu con. ( Trên bàn thờ then có hai lọ hoa cuốn bằng giấy để hai bên đây là dâng và cúng Hoa vương thánh mẫu – cúng mụ là như thế )
5. THEN CẤP SẮC
Then cấp sắc hay còn gọi là ” tấn phong “, cứ 3 năm hay 4 năm tổ chức một lần. Then cấp sắc còn có thể hành lễ ngoài trời hoặc tại nhà thầy then sẽ được phong giáo phẩm (lên cấp). Ngày hôm đó, các thầy then ăn mặc theo nghi thức, đàn hát nhảy múa thâu đêm suốt sáng, trổ hết mọi tài năng để thi giữa các dòng then một cách phong phú, hỗ trợ lẫn nhau cả về nghệ thuật và ca từ mà các thầy then tiếp thu được từ nguồn nguyên liệu trong cuộc sống để từ đó các thầy then phát triển thêm và sáng tạo.
– Giáo phẩm có 3 cấp
a. Thượng phẩm
b. Trung phẩm
c. Hạ phẩm
Cấp bậc quy định bằng các kiểu mũ áo, tua trên mũ 5,7,9,13,15 dải.
Nguồn sưu tầm / Fb
