Tìm hiểu Văn Chầu
Văn chầu tức là các bài hát được cung thỉnh các thánh Tam phủ. Tứ phủ khi nhập hồn vào thân xác các bà đồng , ông đồng . Thực ra số lượng các bài hát này còn lưu truyền trong dân gian với số lượng lớn gấp nhiều lần các bài đã công bố . Những bài này được sáng tác ở các thời kỳ khác nhau , thường là của các cung văn vừa giỏi đàn , vừa giỏi hát , vừa có khả năng sáng tác . Có những bài có tên tác giả có những bài là của cung văn gần đây , như Phạm Văn Khiêm , Đoàn Đức Giang , Lương Ngọc Tùng …… còn phần lớn là các bài khuyết danh .
Các bài văn Chầu sáng tác cổ xưa thường là viết bằng chữ Hán – Nôm , những bài từ thế kỷ thứ XX trở về đây đều viết bằng chữ quốc ngữ
Về mọi hình thức các bản văn chầu đều được sáng tác dưới thể thơ lục bát , song thất lục bát , là một thể thơ truyền thống của người Việt , giống như ca dao , tục ngữ , các câu truyên thơ dân gian . Thể thơ lục bạt ( 6 câu , 8 chữ , nối tiếp nhau )
Ví dụ :
Lòng thành đốt một nén nhang
Triều Trần thượng đẳng thánh vương thuở này
Xem trong quốc sử mới hay
Chép biên thành tích tích khi nay tỏ tưởng …”
Trích : Văn Trần Triều hiển thánh
Hay :
” Mặt hoa mày liễu tốt tươi
Hình dung yểu điệu miệng cười như hoa
Lưng ong tóc phượng rà rà
Áo xông hương xa hài hoa chân giầy ….”
Trích : Cửu trùng Thánh Mẫu văn
Thể thơ song thất lục bát ( 2 câu , 7 chữ , tiếp sau câu 6 và 8 )
” Cảnh thiên thai canh ba lai láng
Trước rèm châu lai láng bóng trăng
Như xưa Thánh tổ Trung Hưng
Gươm thiêng ra sức Liễu Thăng khấu đầu …”
Trích : Văn Chầu Lê Mại Đại Vương
Ngoài hau thở thể chính nêu trên còn có bản văn chầu thấy các hiện tượng biến thể : Ví dụ biến thể 4- 7
Nữ tiên thủ bút
Bái tạ Long cung
Lay vua cha chính ngự ngai rồng
Tưởng sự tích chung tình chúc biểu ….”
Trích : Văn Mẫu Thoải
Hay biến thể 5 – 8 :
” Phụng sự thần tiên nữ
Tiền duyên sinh ở thượng giới tiên cung ”
Trích : Thánh Mẫu ca đàn văn
Văn chầu thành từng bài nói về sự tích , công trạng của một vị thánh nào đó , có độ ngắn dài khác nhau tuy nhiên nội dung các bản văn chầu này có cách cấu trúc tương đối thống nhất . Đầu tiên nói về vị trí chiến tích của vị thánh , phần nội dung chính nói về dung nhan , tướng mạo , hành tung của vị Thánh đó cuối cùng là những gì vị Thánh mang lại cho con người khi được kêu cầu . Chúng ta có thể phân tích bản văn Chầu Mẫu Thượng Ngàn . Bài văn dài 79 câu song thất lục bát và lục bát :
Đoạn 1 : Nói về gốc tích công lao của Mẫu thượng Ngàn
Anh linh hiển hách Chúa Sơn Trang
Cai quản ba mươi sáu cửa ngàn
Lúc ngự lầu son cùng phủ tía
Khi chơi núi ngọc với non vàng
Gươm thiêng một buổi ra oai phép
Loài giặc Kiễu Thăng phút phá tan
Thái Tổ Lê triều ban sắc tặng
Danh thơm lừng lẫy khắp Nam bang
Hương một triện, lòng thành dâng tiến
Khói ngạt ngào thấu đến cửa thiêng
Thỉnh mời Lê Mại chúa tiên
Núi Giùm chúa ngự, trấn miền Tuyên Quang
Đức chúa ngàn con vua Đế Thích
Giáng sinh vào quý tộc Lê gia
Năm Tân Tháng Hai mồng Ba
Giáng sing Tiên chúa, khai hoa giờ Dần
Đoạn 2 : Mô tả dung mạo của Thánh với dáng điệu xinh đẹp , có kẻ hầu người đón :
Dung nghi vốn sẵn tư trời
Môi son má phấn, miệng cười như hoa.
Mái tóc mây da nhà tuyết điểm
Đôi mày ngài vẻ nguyệt tô son
Càng nhìn càng ngắm càng dòn
Cổ cao ba ngấn, mặt tròn khuôn trăng
Taytháp bút, hàm răng ngọc thạch
Tai hoãn vàng, hổ phách kim cương
Quần chần áo chẽn kahcs thường
Chân đi hải sảo, tựa nhường hoa khai
Đầu nón chiên lãng hoa chầu quẩy
Lưng đai xanh. Bồ đẫy dao quai
Trên đầu lược giắt trâm cài
Xí xa xí xố nói lời sơn trang
Ba mươi sáu tiêng nàng hộ tống
Bảy mươi hai sơn lũng các lang
Tiếng Kinh tiếng Mán tiếng Mường
Tiếng Châu Quan Hỏa, khác phường nhân gian
Thoi bán nguyệt, hò khoan đủng đỉnh
Đàn ngũ âm tích tịch tình tang
Buồm giang bẻ lái hò khoan
Thánh đi chu du khắp miền sơn thủy :
“Khi chơi chung cấm Quảng Hàn
Hà Giang, Bắc Mục, tòa vàng thảnh thơi
Có phen chơi thanh sơn Bích Động
Lệnh trền đòi các chúng Sơn Tinh
Ngắm trông sơn thủy hữu tình
Khen ai khéo đúc, họa tình thiên nhiên”
Đoạn kết :
“Hiển thánh tích lưu truyền vạn đại
Dắc tặng phong Lê Mại đại vương
Thông minh chính trực khác thường
Ra tay sát quỷ, bốn phương thái hòa
Phép trong nước già trẻ gái trai
Đội ơn người mạnh khỏe sống lâu
Muôn dân lễ bái kêu cầu
Sở nguyện như ý sở cầu tòng tâm.”
Bên cạnh nội dung chunsh phản ánh về các vị thánh của Đạo mẫu tứ phủ thì còn có nhiều địa danh , nhất là các danh lam thắng cảnh của đất nước , nhiều cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp , nhiều sự kiện lịch sử mà sau này người đời gắn với các Vị Thánh đó , nhiều sinh hoạt văn hóa – xã hội ( đánh cờ , tổ tôm , tam cúc , xóc đĩa , bắn cung …. cũng được mô tả khá sinh động . Như vậy nội dung các bản văn chầu , chúng ta thấy được lịch sử , xã hội văn hóa cảu đất nước từ thế kỷ XVII – XVII đến nay .
Hình thức ngôn ngữ của Văn chầu cũng đa dạng , Nói chung là hình thức ngôn ngữ tiếng Việt hiện đại , chủ yếu vào cuối thế kỷ XVX đến nay . Bên cạnh những áng thơ chau chuốt , ngôn ngữ giầu hình ảnh và nhạc điệu , dùng nhiều điển tích trung hoa quen thuộc trong thơ văn cổ Việt Nam , thì ta cũng thấy những câu mộc mạc , thậm trí còn thô phác , những hình ảnh quen thuộc của cuộc sống bình dân
Trích cuốn : Đạo mẫu Việt Nam
