Lệ thi Đồng Quan Xưa Trong Tín Ngưỡng Tứ Phủ Và Vị Đồng Quan Nổi Tiếng: Cố Đồng Quan Tôn Nữ Lê Hoa – đức Thánh bà Thủ đền Mẫu Cửu, đền Vua Tam Phủ Bằng Sở.
Tương truyền Ngài là Hoàng nữ của Đồng Khánh đế, hoàng muội của Khải Định đế và hoàng cô của Bảo Đại đế. Ngài đã từ bỏ cuộc sống vương giả, tu hành cẩn mật, thi đỗ đồng quan – cuộc thi đặc biệt của tín ngưỡng Tứ Phủ. Có lẽ đức Đồng Quan thừa hưởng đức tin, ý chí tu hành từ Phụ hoàng khi bản thân Đồng Khánh đế cũng rất sùng bái Thánh mẫu Thiên Y A Na điện Hòn Chén, tự nhận là em của Mẫu và tôn Mẫu là “chị” của mình. Ngài đã hưng công hai ngôi đền tại làng Bằng Sở, huyện Thường Tín, Hà Nội. Tín ngưỡng hưng thịnh lúc bấy giờ cũng nhờ một phần công đức của Ngài. Con hương, đệ tử cùng nhân dân đều tôn kính gọi là “Mẹ”, danh “Mẹ Đồng Quan” sau này là từ đây mà ra.
Xưa trong tín ngưỡng Tứ Phủ có lệ thi Đồng Quan, người thi có thể là đồng nam hoặc đồng nữ miễn là người chưa có gia đình, là đệ tử của Thánh Mẫu và là người có uy tín trong làng xã, cùng đồng đạo. Người thi phải mời hương chức, quan lại địa phương cùng nhân dân vân tập về đền trong kỳ thi Đồng Quan, dùng tài sản của mình mà sắm bày biện trang tố cúng Thánh cùng đó là làm cỗ tiệc khoản đãi quan dân trong những ngày thi.
Khi thi Đồng Quan, người ta bóc 1000 nén vàng bỏ trong 1 mâm đồng, trong 1000 nén vàng ấy, họ chọn ra 1 nén vàng, viết hiệu của Thánh Mẫu mà bỏ vào sau đó trộn lẫn với 999 nén vàng còn lại rồi dâng lên khẩn đảo cáo bạch với Mẫu cùng chư Thánh. Đến giờ thi, Đồng nhân được rước vào cấm cung của đền sau đó họ phải xin phép kiều thỉnh Thánh Mẫu ngự về.
Khi Đồng nhân ra dấu Thánh giáng, người thủ nhang bản đền phải dâng mâm vàng soạn trước đó lên và kính thỉnh Mẫu chấm đồng. Người thi sẽ chọn một lần duy nhất một thoi vàng trong mâm vàng 1000 thoi. Nếu chọn trúng thoi vàng có viết hiệu của Thánh thì thi đỗ, được chính quyền cùng nhân dân và đồng đạo công nhận là Đồng Quan.
Đỗ Đồng Quan là một vinh dự cao nhất với con đồng của Tứ phủ, người đỗ Đồng Quan khi xưa được rước như người đỗ Trạng về tại từ đường bái Tổ, để cho nhân dân và hương chức cung kính vái lạy và ghi vào điển lễ của triều. Khi còn thì được nhân dân xem như cha mẹ để thay mặt Thánh giáo hóa, chăm dắt con công đệ tử, khi mất thì được thờ tại nơi trụ xứ, ngang hàng với Chầu thủ đền.
Người thi Đồng Quan xưa nay nhiều nhưng đỗ Đồng Quan thì thực rất ít, những người đỗ Đồng Quan đều là đồng nữ cho nên có lẽ danh xưng Mẹ Đồng Quan chỉ sự kính trọng với chư vị này cũng xuất phát từ đây.
Đồng quan được coi là vị Lãnh tụ tinh thần của tín ngưỡng Tứ phủ.
Photo / Tùng Đỗ