Tín ngưỡng thờ Mẫu Làng Chằm( Bắc Ninh )

Đoàn rước.


Làng Chằm có tên tự là Mão Điền, một làng lớn tới 12 xóm vùng Nam Đuống. Thời cổ làng Chằm là đơn vị cấp xã thuộc tổng Thượng Mão. Do quy mô dân số, đến cuối thế kỉ 19 xã Mão Điền được chia tách thành Mão Điền Đông và Mão Điền Đoài.

Theo đó người ta cũng dựng thêm ngôi đình mới, đình cũ gọi là đình Đoài, đình mới gọi là đình Đông. Nhưng có điều khá đặc biệt là việc chia dân sinh hoạt ở hai đình không chia theo địa giới mà chia theo dòng họ, có lẽ để tránh phân biệt đình cũ đình mới. Ngày nay làng Chằm được chia thành 7/8 thôn của xã Mão Điền (Thuận Thành), dân số trên mười nghìn người.

Cho đến tận ngày nay, làng Chằm vẫn sinh hoạt chung một ngôi chùa làng có tên là Khánh Lâm tự. Tín ngưỡng thờ thành hoàng và thờ phật ở đây hoàn thiện như các làng quê Việt khác. Nhưng nơi đây còn có tín ngưỡng thờ Mẫu như một thứ đạo đẹp bên cạnh đạo phật, và trong khuôn viên chùa Khánh Lâm ngoài các hạng mục của đạo phật là chủ yếu còn có ngôi điện thờ Mẫu ngay bên cạnh toà Tam Bảo.

Hàng năm vào ngày mồng Một tháng Ba âm lịch, ngày mà dân ta nói vần là “tháng tám giỗ cha, tháng ba giỗ mẹ”, dân làng vẫn tổ chức ngày hội chùa, trong đó hội Mẫu là chính. Năm năm làng lại mở đại hội, có rước Mẫu quy mô lớn lên phía sông Đuống để lấy nước sông về làm phép tẩy trừ ôn dịch và cầu mưa cho mùa màng thuận hoà.

Hội chùa năm nay làng mở đại hội, có cả sự tham gia của thôn Thụy Mão cùng xã nên đám rước càng quy mô hoành tráng hơn. Dẫn đầu đoàn rước là đoàn múa rồng dẹp đường. Tiếp theo là các đội cờ, chấp kích, bát âm, sênh tiền, long kiệu thánh... nhiều lớp. Trong đoàn còn có cả đội cung văn đủ trang phục ba mươi sáu giá hầu Mẫu. Và lần đầu tiên làng dùng cả hai xe ô tô tham gia rước và làm nhiệm vụ đưa bộ phận lấy nước ra sông Đuống xa phía ngoài đê đại hà. Ngoài đám rước còn có nhiều sinh hoạt văn hoá thể thao truyền thống khác như hát quan họ, múa rối nước, đấu cờ người...

Tín ngưỡng thờ Mẫu ở làng Chằm chính là đề cao vai trò người mẹ, người phụ nữ trong cộng đồng và xã hội. Về lai lịch Mẫu được dân làng kể tóm tắt như sau:

Mẫu là người có ba lần sinh hoá, dân gọi là chúa Liễu, hay chúa Liễu Hạnh, một trong bốn vị thánh của người Việt. Lần đầu là thời Lê sơ Mẫu đầu thai vào gia đình họ Phạm có tên là Phạm Thị Nga. Lần này Mẫu ở vậy làm tròn đạo hiếu với cha mẹ. Lần hai Mẫu đầu thai vào gia đình họ Lê ở Kẻ Dày (Nam Định). Lần này Mẫu có chồng con nhưng chết trẻ. Lần ba Mẫu hạ trần lấy chính người chồng cũ cũng đã đầu thai lại để khẳng định sự thuỷ chung của tình chồng vợ. Ngoài ra Mẫu còn nhiều lần hiển thánh quan hệ với người trần vì có duyên kì ngộ, như lần đối thơ với Trạng Bùng Phùng Khắc Khoan chẳng hạn.

Đền thờ Mẫu chính ở Phủ Dày. Tại đây còn có nhiều hạng mục đền phủ, bia, đại tự, câu đối ca ngợi Mẫu. Như bức đại tự có chữ “Mẫu nghi thiên hạ” và đôi câu đối: “Y nhiên tam bách niên dư viết thử tiên nhân cựu quán/Đại chí ức thiên tải hậu do truyền thánh mẫu sùng từ” (nghĩa là: Vẫn như xưa dù đã trải ba trăm năm còn có người tiên nơi nhà cũ/Sau dù ngàn vạn thuở hãy truyền lại thánh mẫu đền thiêng). Ngoài ra còn rất nhiều nơi có đền thờ thiêng, tương truyền đó là những nơi Mẫu hiển linh, như đền Sòng (Thanh Hoá), đền Cờn (Nghệ An), phủ Tây Hồ (Hà Nội)... Mẫu không chỉ được thờ ở đền riêng mà nhiều làng quê còn có điện thờ bên cạnh chùa như chùa Phúc Minh (Thái Bình), chùa Đa Cao (thành phố Hồ Chí Minh)...

Trong các đền phủ thờ Mẫu riêng, hội lệ thường có nghi thức hầu bóng, hát văn và giáng bút. Nội dung giáng bút là thơ khuyên làm việc thiện, việc nghĩa như hoà với tông tộc, hoà với láng giềng, hoà chồng vợ, hoà anh em, làm con phải hiếu, giữ tiết hạnh, trọng ngũ cốc...

Ở làng Chằm, hội Mẫu ở chùa cũng gần giống ở đình và đậm chất văn hoá đẹp, đề cao được thuần phong mĩ tục trong đời sống hiện đại hôm nay.

Phạm Thuận Thành
Nguồn: http://www.baobacninh.com.vn/?page=news_detail&category_id=12607&id=69375&portal=baobacninh