Thánh Thần Mang Vẻ Đẹp Con Người

Chùa Bút Tháp (Bắc Ninh) được xây dựng vào thế kỷ 17 – đầu 18 là một quần thể kiến trúc – mỹ thuật hoàn chỉnh, kinh điển. Bên cạnh pho tượng Phật bà Quan âm nghìn mắt nghìn tay nổi tiếng thế giới của Trương tiên sinh (nhà điêu khắc cổ duy nhất ở ta có ký họ của mình lên tác phẩm) là cả một bảo tàng điêu khắc với cả trăm pho tượng gỗ sơn thếp tuyệt đẹp, chắc đều là tác phẩm của thiên tài họ Trương và cộng sự.Có thể nói đây là một trường phái điêu khắc độc đáo ảnh hưởng tới sự phát triển nghệ thuật Phật giáo ở đồng bằng Bắc bộ suốt hai thế kỷ tiếp theo. Vẻ đẹp vừa lý tưởng hoá mẫu mực vừa hiện thực hiếm có làm cho các tác phẩm điêu khắc Bút Tháp trở thành quốc bảo.

Chất hiện thực thể hiện mạnh và rõ nhất ở các tượng chân dung nhân vật được thờ ở đây. Họ là các nhà sư sáng lập, trụ trì chùa, các bà hoàng, quận chúa, công chúa đã góp công của xây dựng chùa, và cả các bà hoàng tộc xuất gia đi tu tại chùa.

Trong khám thờ nâu đỏ trang trí tinh vi nhưng không cầu kỳ là một thiếu phụ hoàng gia trong trang phục nền nã của bậc tu hành. Thế ngồi nghiêm trang, gương mặt “phẳng lặng như nước mùa thu”, cố tình không biểu cảm.Tuy nhiên đằng sau nếp áo quần giản dị được mô tả mềm mại, ấm áp một cách thần tình vẫn ẩn hiện một cơ thể thanh xuân yểu điệu. Vẻ mặt hoa da phấn thật phúc hậu và duyên dáng, hơi chút ngượng ngùng. Nhìn mà thấy tiếc cho người nữ xuân thì sao đã vội xa lánh cuộc đời.Màu sắc đơn giản và tinh tế tột đỉnh. Hoà sắc này có cái duyên thầm rất Việt Nam mà có lẽ danh hoạ Nguyễn Phan Chánh thế kỷ 20 là người duy nhất noi theo được.

Bức chân dung thứ hai nhiều màu sắc hơn, phục trang nhân vật sang trọng, lộng lẫy. Cô gái ở đây cũng sắc sảo hơn và rõ ràng là một trang quốc sắc thiên hương: khuôn mặt trái xoan, vành môi chúm chím, đôi mắt tình tứ, hàng chân mày như “núi mùa xuân”, cổ cao ba ngấn, tóc như mây…

Theo Tìm hiểu đạo PhậtTuy đủ các chuẩn đẹp lý tưởng, ta vẫn thấy đây chắc chắn là một cô gái cụ thể của vương phủ ở làng quê. Điều đáng kinh ngạc: đây là Thượng thiên thánh mẫu trong bàn thờ thánh ở gian phía sau chùa theo nguyên tắc “tiền (thờ) Phật, hậu (thờ) thánh” kết hợp tín ngưỡng Phật giáo với tín ngưỡng bản địa thờ Mẫu.Thái độ thẩm mỹ thế tục hoá, cá biệt hoá của Trương tiên sinh, của trường phái Bút Tháp là quá táo bạo. Phải chăng nó cũng phản ánh cái tinh thần “dân chủ làng xã” đã được định hình thời đó?

Tượng sơn thếp chỉ hoàn thành khi “điểm nhãn”, phần vẽ và tô màu quan trọng ngang (nếu không hơn) phần tạo khối. Tiếc rằng các pho tượng thánh mẫu này đã bị tô vẽ hoàn toàn sai lạc trong đợt trùng tu cách đây hơn mười năm. Một tổn thất ghê gớm đối với di sản Bút Tháp.

​

Thượng thiên thánh mẫu, Bút Tháp, gỗ sơn thếp thế kỷ 17.

​

​

​

Chân dung một nữ tu Bút Tháp, gỗ sơn thếp thế kỷ 17.

​

​

​

Theo Tìm Hiểu Đạo Phật​