BÁO CÁO ĐỀ DẪN TỌA ĐÀM - GiAO LƯU 5 TẠI CHÙA CÓT (Tam vị Thánh Mẫu trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam) Kính bạch chư tôn đức, Kính thưa quý vị đại biểu, học giả, thanh đồng, cùng toàn thể anh chị em thân mến. Việt Nam là một quốc gia với nền văn minh lúa nước được hình thành và phát triển qua suốt thời gian dài lịch sử. Với thời kỳ bình minh của nền văn minh này là chế độ xã hội Mẫu hệ. Có chăng tín ngưỡng thờ nữ thần và mẫu thần có từ thời kỳ đó. Rồi để lại một dấu ấn ban đầu cho tín ngưỡng này là hệ thống thờ tứ Pháp ngay từ cách đây gần 20 thế kỷ. Đồng thời sự thờ cúng các nữ thần và Mẫu thần trở lên bắt đầu phổ biến hơn. Thế nhưng không hiểu sao tín ngưõng này lại không sớm phát triển thành một tôn giáo dân tộc mà chỉ là một hiện tượng tín ngưỡng dân gian trong suốt 15 thế kỷ cho đến khi Thánh Mẫu Liễu Hanh xuất hiện vào khoảng những năm cuối thế kỷ 16. Bối cảnh lịch sử xã hội lúc đó là sự phục hưng của nhiều nền văn hoá dân gian, sự quay trở lại của Phât giáo trong dân gian sau gânf 2 thế kỷ bị mất vị trí Quốc giáo trong hoàng cung. Nhưng có lẽ đáng nói hơn cả là có lẽ bỏi niềm tin vào Nho giáo một hệ tư tưởng được coi như chính thống của triều Lê bị lung lay khi mà vô số sự kiện, tranh đoạt ngôibáu diễn ra, cảnh giết vua và thay đổi triều đại đã làm cho tư tưởng trung quân ái quốc của Nho giáo bị lung lay trong tư tưởng của tuyệt đại đa số nhân dân chăng? Công thêm việc chiến tranh liên miên đã khiến những người đàn ông trụ cột của gia đình phaỉo ra chiến trường và những người bà, người mẹ, người chị, người vợ phải thay họ gánh vác công việc gia đình đồng thời đóng vai trò chủ chốt trong gia đình. Họ lúc này cần có một niền tin một chỗ dựa tinh thần vào thần Phật. Có lẽ trong sự đó các vị thần vốn là nam thần của Phật giáo đã hoá thần thành nữ thần để gần gũi nguời phụ nữ hơn trong việc hoá độ và xoa dịu nỗi buồn đau của người phụ nữ trong bối cảnh xã hội lúc đó. Bồ tát Quan Âm hiện thân như một vị nữ thần cùng với hàng loạt truyện thờ về ngài ra đời để minh hoạ thêm một cách sinh động như quan âm thị kính, phật bà chùa Hương.......và rồi tín ngưỡng thờ nữ thần, mẫu thần được phát triển thêm ở mức cao hơn thành cả một hệ thống tín ngưỡng tam tứ phủ với sự xuất hiện của một vị thần tối cao nhiều quyền phép là đức thánh mẫu Liễu Hạnh. Chúng ta thấy bắt đầu từ đây điện thần VIệt Nam được hình thành một cách có ệ thống với Tam toà Thánh Mẫu, Ngũ vị tôn ông, chầu bà, ông hoàng và thánh cô, thánh cậu......Tuy nhiên trong suốt quá trình gàn 500 năm qua sau sự xuất hiện của Liễu Hạnh thánh mẫu đã có không ít quan niệm cũng như chủ thuyết về tam vị thánh mẫu, thân chủ của tứ phủ với nhiều niềm tin vào luồng quan điểm kác nhau trong tín ngưỡng này. Trong khuôn khổ buổi toạ đàm hôm nay chúng ta chỉ xin đề cập đến 3 vấn đề được cho là 3 quan điểm phổ biến nhất trong dân gian và kể cả trong sự tranh luận có những lúc trở lên nóng và gay gắt trên diễn đàn hatvan.vn của chúng ta ần đây . I. Quan điểm về Tam vị Thánh Mẫu trong đó cho rằng Đức Thánh Mẫu Liễu Hạnh là thiêng liêng nhất và là đệ nhất đồng thời là thần chủ của tứ phủ ngài là vị thánh mẫu kiêm quản cả cõi trời cõi người Thiên Tiên, Địa Tiên. Ngài từ đế thích thiên cung giáng xuống và trong không gian thờ ngài ngồi chính giữa mặc áo maù đỏ. Đệ nhị là Đức Lê Mại đại vương La Bình công chúa con gái Tản Viên Sơn Thánh ngài kiêm coi 81 của ngàn cõi Nam Giao bvà là vị thánh mẫu đệ nhị cai quản thượng ngàn Nhạc Phủ. Trong không gian thờ ngài ngồi một bên mặc áo màu xanh. Đệ tam là Xích Lân Long Nữ công chúa ngài quản cai miền sông nước Thoải phủ mặc áo trắng ngồi một bên. Văn kiều thỉnh hỏt rằng : Thỉnh mời Đệ Nhất Chúa Tiên Sắc phong Chế Thắng xe loan ngự về Phủ Dày Vân Cát thôn quê Giáng sinh vào cửa họ Lê cải Trần Hình dong cốt cách thanh tân Mười năm định giá hôn nhân xướng tùy (trích " Văn thỉnh Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên") Thỉnh mời Đệ Nhị Chúa Tiên Vốn xưa Mẫu ngự trờn đền Đông Cuông Hình dong nhan sắc khác thường Giá danh đòi một hoa vương vẹn mười Biết đâu liễu thắm thơ bài Lòng trinh chẳng động một vài giá xuân (trích " Văn thỉnh Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn") Thỉnh mời Đệ Tam Chúa Tiên Xích Lân Long Nữ ngự đền Thoải cung Kính Xuyên sớm kết loan phòng Thảo Mai tiểu thiếp ra lòng gieo oan Kính Xuyên chẳng xét ngay gian Nỡ đem đầy chốn lâm san một mình (trích " Văn thỉnh Mẫu Đệ Tam Thoải Cung") II./ Quan điểm thứ 2 cho rằng Đệ nhất là đức Cửu Trùng Thanh Vân công chúa quản cai thiên tiên ngồi giữa mặc áo đỏ Đệ nhị Liễu Hạnh Thánh mẫu quản cai Địa Tiên Đệ Tam Xích Lân Long Nữ Thánh Mẫu quản cai Thuỷ tiên Đệ Tứ Lê Mại Đại Vương Lâm Sơn Thánh Mẫu quản cai Nhạc tiên III./ Quan điểm thứ 3 cho rằng 3 lần giáng sinh với chủ thuyết tam sinh tam hoá đức Liễu Hạnh lần lượt là 3 ngôi vị trong tam toà thánh mẫu Đệ Nhất quảng Cung Thánh Mẫu Đệ Nhị Vân Hương Thánh Mẫu Liễu Hạnh Đệ Tam Nga Sơn Thánh Mẫu Với 3 quan điểm được nhiều nguời quan tâm này hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau trao đổi và chia sẻ thông tin về tam vị Thánh Mẫu cùng với nhiều quan điểm liên quan đến các ngài những vị thần quan trọng nhất trong tứ phủ. Ngõ hầu mở ra một hướng mới trong nghiên cứu bảo tồn và phát huy giá trị của tín gnưỡng tam tứ phủ, tín gnưỡng thờ thánh mẫu mà đi kèm với nó là một loại hình nghệ thuật đặc sắc hát văn hầu bóng. Không có tham vọng đi đến một thực thể thống nhất một trong 3 1uan điểm nhưng ban tổ chức hướng tới một sự nhìn nhận đa phương diện, đã chiều và nhiều góc cạnh về 3 vị thần tối cao trong tứ phủ. Tuy nhiên để từ đó chúng ta có ý thức hơn đến việc nghiên cứu, chú ý hơn trong nghi lễ và tín ngưỡng thờ cúng tam tứ phủ. Rất mong với trách nhiệm của con cái tôi tớ nhà Thánh, Các vị thanh đồng, đạo quan sẽ nhiệt tình sốt sắng, chư vị học giả và các bạn có lòng yêu văn hoá việt chúng ta sẽ cùng nhau chia sẻ quan điểm, dẫn chứng, bằng văn bia, thần tích, bản văn, sắc phong, khoa cúng mà chúng ta sưu tầm, khảo cứu được đồng thời dẫn luận cho các luận điểm khoa học nêu trên ngõ hầu làm sáng tổ một phần nào đó về 3 ngôi giáo chủ trong tín ngưỡng này Kính chúc toàn thể hội chúng hôm nay có được một buổi chia sẻ hữu ích và hiệu quả trong tinh thần thân ái tôn trọng và yêu mến nhau dưới ánh hào quang chứng minh của Phật Thánh. Cư sỹ Trí Minh Ủy viên Ban quản trị diễn đàn hát văn, chủ tọa.