Phủ Thượng Đoạn

Phủ Thượng Đoạn nằm trên đất xã Đông Hải, huyện An Hải, cách nội thành Hải Phòng chừng 8 km về phía Đông. Đây là nơi thờ mẫu, một trong "tứ linh từ" theo tín ngưỡng của người Việt.

​

Phủ Thượng Đoạn là một kiến trúc cổ tương đối quy mô, mặt quay về hướng Nam trong tư cách "Thánh nhân nam điện nhứ thinh thiên hạ" nghĩa là: thánh nhân ngồi quay hướng Nam mà nghe thiên hạ tâu bày. Đây là một hướng đề cao chúa Liễu.

​

Mở đầu cho phủ là một giếng nước, điểm tụ thuỷ, nhằm tích phúc cho thế đất. Điện thờ chính ba lớp có cấu trúc hình "tiền nhất hậu đinh". Toà ngoài 5 gian là nơi tập trung nghệ thuật chạm khắc các vì nóc, cốn, mè, xà bẩy, lá gió...là chỗ để thể hiện các đề tài hổ phù, một biểu tượng cầu phồn thực, các hình rồng, phượng, hàm thú, hàm đào nhằm đề cao thánh nhân, cầu sự sang quý, trừ tà. Hình lân hý cầu, đồ bát bửu, cỏ cây, hoa quả thiêng...được tạo bởi sự phối hợp giữa các mảng to nhỏ, nông sâu, thủng mộng khác nhau tạo nét hoành tráng cho một chỉnh thể nghệ thuật.

​

Mẫu được thờ ở toà hậu cung dưới dạng tam phủ hay còn gọi là Tam toà thánh mẫu với Mẫu thượng thiên hoá thân thành chúa Liễu ngồi ở trung tâm, bên trái là Mẫu đệ nhị - thượng ngàn phủ, bên phải là Mẫu đệ tam, thoải phủ. Đây là bàn thờ Mẫu thuộc hệ sáng tạo, có thể hiểu rằng: Mẫu Thiên là lực lượng sáng tạo ra trời và đặt quy luật vận hành của vũ trụ như mây, mưa, sấm, chớp. Người xưa mong được thiên thời mà thờ Mẫu. Mẫu thượng ngàn sáng tạo ra rừng núi, nguồn của cải vô biên ban phát cho đời sống con người. Thế giới này còn là nơi chuyển tiếp cho các kiếp đời đã qua để thành cô, thành cậu. Như vậy, Mẫu đệ nhị đã như một biểu hiện rất cao về tinh thần nhân đạo của người Việt, vừa lo toan cho người sống, vừa lo cho người đã khuất. Mẫu Thoải là lực lượng sáng tạo ra nguồn nước, một yếu tố hàng đầu của nghề nông.

​

Đối với người Việt Nam thì biết bao anh hùng văn hoá và anh hùng dân tộc đã trở thành thần linh. Đa số thần linh là sự hội tụ của cả đạo và đức, được nhân dân coi như những mẫu mực để hướng tới, trong đó điển hình của tín ngưỡng Việt là việc thờ Mẫu. Hiện nay có nhiều ngôi đền nguy nga như Phủ Tây Hồ, (Hà Nội), Đền Lộ (Hà Sơn Bình), đền Sòng (Thanh Hoá), đền Phủ Giầy (Hà Nam Ninh) thờ Bà chúa Hạnh, một trong những "tứ bất tử", song Phủ Thượng Đoạn, xã Đông Hải nổi lên như một trung tâm của xứ Đông, được sách "Đại Nam nhất thống chí "xếp vào hàng cổ tích của tỉnh Hải Dương và vừa qua Bộ Văn hoá Thông tin ra quyết định công nhận là di tích lịch sử, văn hoá cấp quốc gia.

​

Cũng như cư dân trên thế giới, người Việt khi định cư ở đồng bằng sông Hồng đã nhìn trời là cha, đất là mẹ. Người cha thì hung dữ, gầm thét với những cơn bão tố, sấm sét đầy trời, còn người mẹ thì im lìm mở rộng lòng đón tất cả những gì mà người cha đưa xuống để làm nẩy nở lên muôn loài, muôn vật đưa đến cho con người nguồn của cải dồi dào. Tư duy nông nghiệp xưa đã kết tụ sự xoay vần của tạo hoá và lẽ đối đãi của âm dương. Hầu như cái gì cũng có hai mặt Trời - đất, nam - nữ, sáng - tối. Hai mặt này không hề đối lập nhau mà nương dựa vào nhau để chuyển biến và phát triển. Tổng Hạ Đoạn xưa, xã Đông Hải nay có "Nhị linh từ" thờ các vị thần linh đại diện cho tín ngưỡng bản địa của dân tộc. Đền Phú Xá thờ cha Trần Hưng Đạo, Phủ Thượng Đoạn thờ Mẹ - Mẫu Liễu Hạnh đều là những kiến trúc nghệ thuật làm say lòng người bởi bàn tay lao động tài hoa, bởi cảm hứng nghệ thuật dân tộc tràn đầy hư ảo, vừa hiện thực, sống động, linh thiêng.

​

Như vậy kiến trúc phủ Thượng Đoạn đủ tư cách góp sức làm giàu thêm nền nghệ thuật dân tộc và Mẫu Liễu Hạnh cũng góp phần để chúng ta nhìn thấy rõ hơn về một loại thần tín ngưỡng gắn bó với đời sống tâm linh nông dân Việt Nam

​

 

Đền Mẫu cũng được coi là một trong những danh thắng được nhiều người biết đến ở Đất cảng nhất là vùng nội thành, bên cạnh là Đền Phú Xá cách đó cũng không xa.