Nguyễn Công Trứ và thơ

Nguyễn Công Trứ 阮公著 (1778-1858) sinh tại làng Uy Viễn, huyện Nghi Xuân, nay thuộc Hà Tĩnh. Ông là một tri thức có tài, có chí, khao khát sự nghiệp công danh, làm quan nhiều lần bị thăng giáng nhưng vẫn trung thành phục vụ triều Nguyễn. Ông sống thanh bần, thích tự do, phóng túng và thái độ thì rất ngang tàng, ngạo nghễ ở đời. Ông giúp dân lấn biển, lập ra các huyện Kim Sơn (Ninh Bình), Tiền Hải (Thái Bình). 80 tuổi, ông còn dâng sớ xin cầm quân đánh pháp xâm lược, nhưng vì già yếu nên không được chấp nhận, rồi cùng năm đó, ông mất. Thơ văn của ông chỉ còn khoảng 150 bài, nhiều nhất là ca trù và thơ Nôm.
Rất nhiều bài của ông mà hát phú thì thôi rồi:
Chí làm trai


Vòng trời đất dọc ngang ngang dọc
Nợ tang bồng vay trả trả vay
Chí làm trai nam bắc đông tây
Cho phỉ sức vẫy vùng trong bốn bể
Nhân sinh thế thuợng thuỳ vô nghệ
Lưu đắc đan tâm chiếu hãn thanh
Đã chắc ai rằng nhục rằng vinh
Mấy kẻ biết anh hùng thời vị ngộ
Cũng có lúc mây tuôn sóng vỗ
Quyết ra tay lèo lái trận cuồng phong.
Chí những toan xẻ núi lấp sông
Làm nên tiếng anh hùng đâu đấy tỏ
Đuờng mây rộng thênh thênh cử bộ
Nợ tang bồng trang trắng vỗ tay reo
Thảnh thơi thơ túi ruợu bầu.

 

tiếp theo ...

Thú tổ tôm

Nhân sinh quí thích chí,
Cuộc ăn chơi chi hơn thú tụ tam,
Tài kinh luân xoay dọc xoay ngang,
Cơ điều đạc quân ăn đang đánh.
Gọi một tiếng, người đều khởi kính,
Dạy ba quân, ai dám chẳng nhường ?
Cất nếp lên, bốn mặt khôn đương;
Hạ bài xuống, tam khôi chiếm cả!
Nay gặp hội quốc gia nhàn hạ,
Nghĩ ăn chơi thú nọ cũng hay,
Gồm hai văn võ trong tay!

 

Nợ tang bồng


Vũ trụ giai ngô phận sự
Chẳng công danh chi đứng giữa trần hoàn?
Chí tang bồng hẹn với giang san
Đường trung, hiếu, chữ "quân thân" là gánh vác
Thi rằng:
Đã mang tiếng ở trong trời đất
Phải có danh gì với núi sông
Nợ sách đèn đem nghiên bút giả xong
Cầu xe ngựalúc đi về mới tỏ
Duyên ngư thuỷ, hội long vân còn đó
Miếng đỉnh chung cho biết mùi đời
Nhắn trăng nhủ gió đưa người
Bẻ ngành đan quế cho rồi liền tay
Trần ai ai có kém ai!

 

Chí nam nhi

Thông minh nhất nam tử
Yếu vi thiên hạ kỳ
Trót sinh ra thời phải có chi chi
Chẳng lẽ tiêu lưng ba vạn sáu
Đố kị sá chi con tạo
Nợ tang bồng quyết giả cho xong
Đã xông pha bút trận thì gắng gỏi kiếm cung
Làm cho rõ tu mi nam tử
Trong vũ trụ đã đành phận sự
Phải có danh mà đối với núi sông
Đi không chẳng lẽ về không?