Điều cần kíp nhất vẫn là làm thế nào để có thể tìm ra cách phân biệt giữa tín ngưỡng và mê tín để phổ biến cho người dân. Tuy nhiên, các nhà quản lý tuyên bố "làm được hay không cần phải có... thời gian". Kỳ 2: Bi hài cách "chữa bệnh" của nhà quản lý Những bất cập trong lễ hội hiện nay đang khiến các nhà quản lý phải đau đầu tìm phương án giải quyết. "Trong các lễ hội hiện nay, ranh giới giữa mê tín dị đoan và tâm linh rất mỏng manh và luôn đứng cạnh nhau nên đã nảy sinh nhiều vấn đề khó giải quyết. Bởi với người này là tín ngưỡng nhưng với người khác lại là mê tín nên rất khó phân giải", một nhà nghiên cứu văn hóa cho biết. Ranh giới mỏng manh Chính những ranh giới mỏng manh này đã làm cho lễ hội nảy sinh nhiều tiêu cực. Vì thế, để lễ hội ngày một lành mạnh, cuối năm 2011, Bộ VH-TT-DL đã tiến hành Hội nghị trực tuyến tổng kết công tác Quản lý và tổ chức lễ hội tại 3 đầu cầu Hà Nội, Đà Nẵng và TP.HCM với sự tham gia của những người đầu ngành. Tại hội nghị này, thứ trưởng Bộ VH-TT-DL Huỳnh Vĩnh Ái đã nhấn mạnh, Viện VHNT Việt Nam có nhiệm vụ phân biệt giữa tôn giáo tâm linh và mê tín dị đoan để có báo cáo trình Bộ xem xét. Tuy nhiên, ông Lương Hồng Quang- Phó Viện trưởng Viện VHNT Việt Nam, cho biết, khi được giao nhiệm vụ, viện đã mời các chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực này đến để xin ý kiến, nhưng đây là một vấn đề nhạy cảm khó có thể có kết luận được. Thậm chí, có những nhà nghiên cứu còn « thách »: Đố Viện làm được điều này! "Điển hình là việc phát ấn Đền Trần hiện nay đã gây nhiễu loạn. Phần lớn công chúng đều lầm tưởng rằng ấn sẽ giúp thăng quan tiến chức. Nhưng trên thực tế, giá trị thực của lá ấn đơn giản là một tục lệ mang tính cầu an chứ không phải khoác lên mình màu sắc tâm linh rằng lá ấn sẽ giúp thăng quan tiến chức", ông Quang nói. [TABLE="width: 1, align: center"] <tbody>[TR] [TD="class: cms_img"][/TD] [/TR] [TR] [TD="class: cms_imgCaption, align: center"]Lên đồng bị cho rằng là mê tín nhưng những người bảo vệ đạo Mẫu lại cho đây là một di sản văn hóa. Ảnh: Trần Lâm.[/TD] [/TR] </tbody>[/TABLE] Tiếp đó là việc đốt vàng mã, đồ mã quá nhiều gây lãng phí tiền của, ô nhiễm môi trường, nhiều ý kiến cho rằng nên cấm sản xuất đồ mã. Nhưng theo đại diện Sở VH-TT-DL Bắc Ninh, việc đốt đồ mã, vàng mã hay sản xuất mặt hàng này có những mặt trái của nó. Nhưng để cấm được không phải dễ. Bởi ngoài việc phải đưa ra được lý do vì sao cấm, thì điều quan trọng hơn cả vẫn là việc sản xuất đồ mã đã được cho đó là một nghề và giúp giải quyết rất nhiều lao động. Việc gài tiền vào tay tượng phật, ném tiền vào hậu cung gây phản cảm ở phủ Tây Hồ, Động Hương Tích, chùa Trấn Quốc (Hà Nội), đền Bà Chúa Kho… cũng khó cấm. Hay như việc lên đồng hiện nay đang bị biến tướng nhiều. Tuy nhiên, người thì cho rằng là mê tín, người khác lại bảo vệ bằng mọi cách vì cho đây là một di sản văn hóa. Đặc biệt, nhóm bảo vệ đạo Mẫu đang yêu cầu công nhận lên đồng như một tôn giáo. Càng "chữa" càng rối Ai cũng biết, nguyên nhân của những bất cập trong các lễ hội một phần là do sự phối hợp giữa các ban, ngành tham gia quản lý, việc xử lý các sai phạm tại các di tích chưa triệt để, kịp thời... Nhưng vấn đề là dù đã biết mười mươi về những bất cập này nhưng nhiều trường hợp vẫn bế tắc trong xử lý. « Tình trạng đốt đồ mã nơi công cộng vẫn xảy ra nhưng trong suốt thời gian qua, chưa có trường hợp nào bị xử phạt. Bởi lẽ, bắt quả tang việc đốt đồ mã đã khó, nhưng có trường hợp bắt được "tại trận" nhưng người đốt lại là lũ trẻ được thuê mướn nên lực lượng thanh tra cũng đành chịu thua », ông Phạm Xuân Phúc, đại diện của Thanh tra Bộ VH-TT-DL cho biết. Cũng theo ông Phúc, thì cả việc đặt tiền lễ không đúng chỗ, phản cảm cũng chỉ có thể nhắc nhở chứ chưa có chế tài. Nhiều nhà khoa học, chuyên gia đầu ngành về văn hóa thì khẳng định, việc đốt đồ mã trong các di tích hiện nay đã đi quá giới hạn nhưng xử lý việc này như thế nào là rất khó. Chính vì thế việc Bộ VH-TT-DL giao cho Viện VHNT nghiên cứu thì ông Lương Hồng Quang, thành thật nói: « Đây là việc khó ». Thứ trưởng Huỳnh Vĩnh Ái cho rằng, không nên sử dụng biện pháp hành chính mà cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền giải thích cho nhân dân hiểu rõ tính chất của lễ hội. Chính vì vậy, mùa lễ hội năm nay, thanh tra Bộ VH-TT-DL đã có văn bản chỉ đạo các địa phương tuyên truyền, hướng dẫn nhân dân sử dụng đồng tiền hợp lý trong hoạt động văn hóa, lễ hội, tín ngưỡng. Trước đó, Ngân Hàng Nhà nước cũng có văn bản gửi Bộ VH-TT-DL và Ban Tôn giáo Chính phủ đề nghị cần tuyên truyền, hướng dẫn người tham gia lễ hội sử dụng đồng tiền hợp lý, đúng mục đích. Bởi hiện nay ở một số lễ hội, di tích, việc sử dụng tiền mới mệnh giá nhỏ không hợp lý của người tham gia lễ hội gây phản cảm, ảnh hưởng đến tính tôn nghiêm của di tích, nơi thờ tự và hình ảnh đồng tiền Việt Nam. Theo Báo Đất Việt
Kỳ 1 : 1.001 kiểu biến tướng của lễ hội Lâu nay, đa phần dân chúng tham gia lễ hội để khấn vái thần thánh với mong muốn cầu lộc, tài, phúc, danh lợi, mà không hiểu mục đích thanh cao của lễ hội. Kết quả của sự thái quá về tín ngưỡng này rất bi hài. “Điển hình là việc phát ấn ở đền Trần (Nam Định) đã khiến báo chí đăng tải những hình ảnh không đẹp. Nhiều nơi lập quá nhiều ban thờ, hòm công đức và đĩa để tiền giọt dầu khiến du khách đặt nhiều tiền lẻ lộn xộn ở mọi chỗ, việc gài tiền vào tay tượng phật, ném tiền vào hậu cung gây phản cảm như phủ Tây Hồ, Động Hương Tích, chùa Trấn Quốc (Hà Nội), đền Bà Chúa Kho…”, ông Vũ Xuân Thành, chánh thanh tra Bộ VH-TT-DL cho biết. Đua nhau hình thành lễ hội Theo thống kê của Bộ VH-TT-DL, hiện nay cả nước có 7.966 lễ hội trong đó lễ hội dân gian có 7.039 lễ hội chiếm 88,36%, lễ hội lịch sử cách mạng có 332 lễ hội (chiếm 4,16%), lễ hội tôn giáo có 544 lễ hội tôn giáo (chiếm 6,82%), lễ hội du nhập từ nước ngoài vào Việt Nam có 10 lễ hội (chiếm 0,12%) và lễ hội khác có 40 lễ hội chiếm 0,50%). Trong đó, những lễ hội dân gian truyền thống có quy mô lớn là Lễ hội Đền Hùng (Phú Thọ), lễ hội Chùa Hương (Hà Tây), hội Lim (Bắc Ninh), Phủ Dày (Nam Định), Côn Sơn-Kiếp Bạc (Hải Dương), Cố đô Hoa Lư (Ninh Bình), Yên Tử (Quảng Ninh), lễ hội núi Bà Đen (Tây Ninh), lễ hội Bà Chúa Xứ núi Sam (An Giang), lễ hội Lăng Ông Nam Hải (thị trấn Sông Đốc-Cà Mau), lễ hội Nghinh Ông (Cần Giờ-TP HCM)… [TABLE="align: center"] <tbody>[TR] [TD="class: cms_img"][/TD] [/TR] [TR] [TD="class: cms_imgCaption"]Chen lấn ở lễ hội Đền Hùng.[/TD] [/TR] </tbody>[/TABLE] Thực tế cho thấy các lễ hội đã thực sự hấp dẫn và thu hút du khách tham gia, lượng du khách tham dự lễ hội tăng cao, và thường năm sau lại tăng nhiều hơn năm trước, nhất là những lễ hội có quy mô lớn. Cụ thể là năm 2010, Lễ Khai ấn Đền Trần (Nam Định) thu hút 50.000 lượt khách tham gia, Lễ hội Yên Tử (Quảng Ninh) thu hút được 340.000 lượt người, đặc biệt lễ hội Đền Hùng năm 2010 thu hút được gần 6 triệu lượt khách. Năm 2011, trong mùa lễ hội xuân, Đền Hùng gần 2 triệu lượt, Yên Tử 1,2 triệu lượt, Chùa Hương 1,5 triệu lượt, Đền Cửa Ông 24 vạn, Bái Đính trên 1 triệu lượt, Đền Trần 60,2 vạn, Hội Lim 22 vạn, Đền Bà Chúa Kho 30,5 vạn, Đền Trần, Đền Tiên La (Thái Bình) 20 vạn, Bà Chúa Xứ (An Giang) trên 70 vạn, Bà Chúa Thiên Hậu (Bình Dương) hơn 1,5 triệu lượt người, lễ hội Núi Bà Đen (Tây Ninh) 1,5 triệu người… Điều đáng nói là trong sinh hoạt văn hoá lễ hội hiện đang diễn ra những tồn tại khó giải quyết. Đó là, xu hướng mở hội nhiều, tần xuất cao cùng sự lãng phí là ganh đua, phô trương thanh thế dòng họ, làng xã trong tổ chức lễ hội. "Xu thế xã hội không lành mạnh, đưa thêm nhiều yếu tố mới lạ làm biến dạng những nghi thức đã định hình; Ý thức của người đi lễ hội còn kém như: đặt tiền giọt dầu vào tay phật, tượng phật, hiện tượng ban phát ấn, túi lương, cành lộc, đốt đồ mã, vàng mã, khấn thuê...; Xu hướng tự nâng cấp lễ hội, tự xưng danh là lễ hội cấp Quốc gia thiếu cơ sở khoa học và thực tiễn đang xuất hiện ở một số địa phương", ông Thành cho biết. Những bất cập khó giải quyết Trước những giá trị tinh thần, nét văn hóa cổ xưa, khi bị lạm dụng, vượt quá giới hạn đều trở nên hoang đường và cuồng tín. Những lễ hội sau Tết âm lịch là một minh chứng. Văn hóa tâm linh cũng giống như thuốc an thần, nếu dùng quá liều sẽ là một thứ á phiện nguy hiểm không thể nào dứt được và hệ lụy đến nhiều năm về sau... Đặc biệt, do kinh tế và đời sống vật chất được cải thiện, nhu cầu về tâm linh, tín ngưỡng có xu hướng tăng nên số người tham gia lễ hội và cầu xin thánh thần ngày càng đông, thậm chí đã trở thành “niềm tin” trong một số bộ phận dân chúng, đang có xu hướng biến tín ngưỡng thành nhu cầu “cầu xin” thái quá. Anh Minh An ở TP.HCM cho biết, anh từng nhờ người vay tiền ở Đền Bà Chúa Kho. "Vì không thể ra tận Bắc Ninh để "vay tiền" Bà Chúa Kho nên tôi đã nhờ dịch vụ "vay" dùm. Họ làm rất chuyên nghiệp, đầy đủ tất cả nghi lễ mà phí cũng không cao lắm. Tôi nghe nói, có rất nhiều người có chức quyền cũng đi vay tiền như tôi" anh An kể. [TABLE="align: center"] <tbody>[TR] [TD="class: cms_img"][/TD] [/TR] [TR] [TD="class: cms_imgCaption"]Tiền được người đi chùa cài, đặt, ném vung vãi khắp nơi ở chùa Hương. Ảnh: Trần Lâm[/TD] [/TR] </tbody>[/TABLE] Với phần lớn các lễ hội hiện nay đã bị tha hóa dần sang mục đích kinh tế, mang nặng sự mê tín và lấn át giá trị văn hóa trong lễ hội, mà nguyên nhân một phần là do ý thức của người tham gia lễ hội, nhưng phần nhiều là do trình độ quản lý, chỉ đạo, hướng dẫn tổ chức hoạt động lễ hội của cán bộ văn hoá cơ sở. Những người trực tiếp quản lý di tích và điều hành lễ hội còn hạn chế, thiếu hiểu biết sâu về lễ hội... Trước những thực trạng "tính ngưỡng thái quá" và quản lý yếu kém này, các nhà quản lý đầu ngành cũng đã tìm kiếm nhiều phương cách để ngăn chặn nhằm dần dẹp bỏ những vấn nạn đi quá xa so với tín ngưỡng. Nhưng, để làm điều này, đó là điều không phải dễ... [TABLE="align: center"] <tbody>[TR] [TD] Mùa lễ hội sắp tới: lễ hội chùa Yên Tử, Quảng Ninh (10/1 ÂL); lễ hội đánh phết Hiền Quan, Phú Thọ (12/1 ÂL); hội Lim, Bắc Ninh (13/1 ÂL); lễ hội Bà Chúa Kho, Bắc Ninh (14/1 ÂL); lễ hội đền Trần, Nam Định (15/1 ÂL); lễ hội chọi trâu Hải Lựu, Vĩnh Phúc (16/1 ÂL); lễ hội đền Hùng, Phú Thọ (10/3 ÂL)…[/TD] [/TR] </tbody>[/TABLE]