5 giá trị cơ bản của đạo Mẫu và lên đồng
Ngoài khía cạnh tín ngưỡng, nghi lễ lên đồng còn chứa đựng những giá trị văn hóa nghệ thuật độc đáo.
1. Đạo Mẫu và lên đồng thể hiện thế giới quan của người Việt. Trong tâm thức người Việt, Mẫu chính là vũ trụ, tự nhiên, bản thân nguồn gốc đạo Mẫu chính là tôn thờ tự nhiên, đất, trời, rừng núi, nước. Do vậy, việc thờ Mẫu chính là bắt nguồn từ việc tôn thờ tự nhiên. Điều này sẽ có tác động đến ứng xử với môi trường hiện nay, khi nhiều nơi đang xâm phạm, tàn phá mẹ tự nhiên và toàn nhân loại đang nỗ lực để bảo vệ ngôi nhà chung.
2. Đạo Mẫu thể hiện quan niệm nhân sinh. Không như các tôn giáo tín ngưỡng khác hướng con người về đời sống bên kia sau cái chết, chúng ta đến với Mẫu với ước vọng sức khỏe, tài lộc và may mắn cho đời sống hiện tại. Đó là ước vọng mang đầy tính huyền bí và hấp dẫn với tất cả mọi người ở mọi thời đại.
3. Đạo Mẫu đứng về phía dân tộc. Lúc đầu là một thiên thần, nhiên thần, nhưng sau được lịch sử hóa bằng các nhân vật có công với dân, với nước. Những tín đồ đạo Mẫu tôn thờ vị thần của đạo Mẫu chính là tôn thờ chủ nghĩa yêu nước Việt Nam. Đạo Mẫu chính là chủ nghĩa yêu nước Việt Nam đã được tâm linh hóa và tín ngưỡng hóa. Chúng ta có thể tìm thấy điều này trong từng câu hát, từng động tác múa thiêng, và tìm gặp lại các vị anh hùng dân tộc đã được thiêng hóa.
4. Giá trị trị liệu. Lên đồng không đơn thuần là một hiện tượng tín ngưỡng – văn hóa, mà còn liên quan tới các khía cạnh tâm sinh lý của cơ thể. Trong tác dụng trị liệu của lên đồng, như phân tích của nhà nghiên cứu Nguyễn Kim Hiền, hệ thống âm nhạc chầu văn có giá trị trị liệu tích cực, mang lại khoái cảm đặc biệt đối với người tham dự. Còn Gs Ngô Đức Thịnh cho biết, những người bị cơ đầy, ốm đau, thậm chí điên loạn, sau khi lên đồng, sẽ trở lại là người bình thường. “Theo điều tra của chúng tôi, gần như 100% ông đồng, bà đồng có cơ đầy, bị mắc bệnh, sau khi trình đồng, đều khỏi bệnh. Trong những vị Thanh đồng, một số có khả năng ngoại cảm, có công rất lớn trong giao tiếp với thế giới người âm, đặc biệt là vừa qua, họ đóng góp nhiều vào việc tìm mộ. Chúng tôi đang tập hợp những người có năng lực đặc biệt để nghiên cứu, và giúp con người có thể sống bình thường”.
5. Giá trị văn hóa nghệ thuật. Lên đồng là hiện tượng sân khấu tâm linh, hình thức diễn xướng dân gian độc đáo và đặc sắc của Việt Nam. Đặc biệt, âm nhạc và hát chầu văn trong nghi lễ lên đồng mang đầy đủ bản sắc riêng của dân ca đồng bằng Bắc Bộ, có đầy đủ cung bậc, âm sắc của âm nhạc Việt Nam. Trong lên đồng còn tích hợp nhiều loại hình nghệ thuật khác như múa (múa thiêng), tranh tượng ở các điện thánh Mẫu, nhiều hình thức trang trí, trang phục… thậm chí cả văn hóa ẩm thực của các vùng miền. Như một học giả đã nói, có thể thấy được một bảo tàng văn hóa sống của Việt Nam ở lên đồng.
PV
